vrijdag 22 maart 2013
[m., ‘HAAN’]
[1] Waar de Nederlanders en de Spanjaarden de machtige Leeuw en de Amerikanen en de Duitsers de statige en alziende Arend in hun embleem hebben, is het symbool van Frankrijk een hysterische schreeuwlelijk; de coq gaullois, de Gallische haan, die al ruim tweeduizend jaar verbonden is aan de Fransen. Het symbool is het resultaat van een woordspeling in het Latijn; ‘Gallus’ betekent zowel haan, als Galliër. Sindsdien wordt Frankrijk geassocieerd met de haan. In de twaalfde eeuw gebruiken de Engelsen de haan om de Franse koning belachelijk te maken. Na verloop van tijd echter omarmen de Fransen het arrogante dier dat over zijn kippetjes waakt. Door zijn enthousiasme bij het zonnegloren wordt de haan over één kam geschoren met Apollo, Mercurius en zelfs Jezus Christus. Met zijn gekraai verjaagt hij de boze geesten van de nacht en wekt hij de gelovigen. Deze niet geringe prestatie maakt de gevederde druktemaker geschikt als personificatie van de Franse koning. François Ie adopteert als eerste op grote schaal de iconografie van de haan en Zonnekoning Lodewijk de 14e voert hem in als nationaal symbool, naast de lelie en de zon.
Na de Amerikaanse Revolutie wilden de dertien Verenigde Staten als dank voor de hulp van Frankrijk aan de onafhankelijkheidstrijd de haan zelfs opnemen in hun wapen. Zover is het niet gekomen maar het leidde er wel toe dat de haan een glorieuze comeback maakte ten tijde van de Franse Revolutie enkele jaren later. Als zijn adviseurs Napoléon in 1804 voorstellen om de haan voortaan als nationaal symbool te gebruiken, wil de keizer dat niet. “De haan heeft geen kracht, hij kan niet het symbool zijn van een rijk zoals Frankrijk,” zegt hij en kiest vervolgens een arend. Na de Revolutie van 1848 wordt de haan weer volledig in ere hersteld. Niet veel later is de coq te bewonderen op munten, postzegels, officiële stempels en overheidsgebouwen. In de twee Wereldoorlogen wordt de haan een symbool van verzet tegen de Duitsers. Tegenwoordig siert de haan bijvoorbeeld nog wel het shirt van het Franse voetbalelftal, maar verder is hij een beetje in de vergetelheid geraakt.
Een Franse haan zegt natuurlijk geen ordinair “kukeleku”, maar een chic “cocorico”. Dit onomatopee heeft de naam gegeven aan de “coquelicot”, een klaproos, omdat het rood lijkt op de hanekam.
[2] ~ au vin. Klassiek Frans gerecht met knoflook, kruiden, uien, spekjes, champignons en coq, alles gekookt in rode wijn. Geserveerd met gestoomde aardappeltjes of pasta. Omdat hanen zich lang voortplanten worden zij pas op latere leeftijd geslacht. Een oude haan vergt een langere bereidingstijd, dus tegenwoordig wordt de haan vaak vervangen door kip.
[3]Een (chef)kok op een schip; verbastering van het Nederlandse woord ‘kok’.